sâbir-türkce

آخ نئجه كئف چكمه لي ايام ايدي

posted by Mehran Baharlı @ 6:13 AM 0 comments

ملا نصرالدينين يورغاني

posted by Mehran Baharlı @ 6:10 AM 0 comments

ملا نصرالدين و ادبيات طنز فارسی

posted by Mehran Baharlı @ 5:46 AM 0 comments

Zahid- زاهيد

Zahid ölməkdən qabaq məqsuduna çatmaq dilər, زاهيد اؤلمكدن قاباق مقصودونا چاتماق ديله ر
Cənnətə uyxu ipiylə bir kəmənd atmaq dilər.جننته اويخو ايپىيله بير كمند آتماق ديله ر

E'tiqadınca yatar yatmaz qucar qılmanları, ائعتيقادينجا ياتار ياتماز قوجار غيلمانلارى
Ol səbəbdəndir namaz üstündə də yatmaq dilər. اول سببدندير ناماز اوستونده ده ياتماق ديله ر

Əbləhin fikrincə cənnət bir Buxara şəhridir, ابلهين فيكرينجه جننت بير بوخارا شهرىدير
Beççə tək qılmanları bulduqca oynatmaq dilər. بئچچه تك غيلمانلارى بولدوقجا اويناتماق ديله ر

Məqsədi sövm-ü səlatındən bu imişkən, yazıq, مقصدى صووم-و صلاتيندان بو ايميشكن ٬ يازيق
Həm Xuda'nı, həm də məxluqatı aldatmaq dilər.هم خودانى٬ هم ده مخلوقاتى آلداتماق ديله ر

Uyxuda axtardığın zahirdə, ya Rəb, tapmasın! اويخودا آختارديغين ظاهيرده٬ يارب تاپماسين!
Yoxsa illik taətin bir yolluğa satmaq dilər. يوخسا ايلليك طاعتين بير يوللوغا ساتماق ديله ر

Rind-ü rizvan gördüyün zahid görərsə, şübhəsiz,ريند-و ريضوان گؤردويون زاهيد گؤره رسه٬ شوبهه سيز
Sübhəsin, səccadəsin zöhdilə fırlatmaq dilər.شوبهه سين٬ سججاده سين زؤهدىيله فيرلاتماق ديله ر

Küfrün iksir olduğun zahid, amandır bilməsin, كوفرون ايكسير اولدوغون زاهيد٬ آماندير بيلمه سين
Yoxsa bir zərrə bulud imanına qatmaq dilər! يوخسا بير ذرره بولود ايمانينا قاتماق ديله ر

Mirzə Ələkbər Sabir ميرزا على اكبر صابير

posted by Mehran Baharlı @ 1:35 AM 0 comments

Language and Alphabet Transitions

Spring 2000 (8.1)

Language and Alphabet Transitions In Molla Nasraddin Magazine

Editor Jalil Mammadguluzade (published from 1906-1932)

Left: Transition from Arabic to Latin script in process.

"Molla Nasraddin" (1906-1932) was one of the most important magazines ever to be published in the Caucasus. In this eight-page, biweekly publication, editor Jalil Mammadguluzade and his staff of cartoonists, writers, satirists and poets addressed the major social and political issues of their time. The impact of their work is still felt in the region - especially in the Caucasus, Turkey and Iran.

The "Molla Nasraddin" writers advocated what was known as the "movement for modernity ", encouraging their readers to catch up with Europe's progress. Articles and artwork were concerned with issues like women's rights, education, literacy, public safety and religious fanaticism; many articles poked fun at religious clergy as well as the intelligensia.

One of many issues that "Molla Nasraddin" tackled was that of alphabet and language reform. Its contributors believed that Azerbaijan and its surrounding region were underdeveloped in part because their alphabet, Arabic, was so complicated. They urged the adoption of a Latin based alphabet, convinced it would foster literacy, knowledge and progress. The following caricatures reprinted here show how the magazine dealt with these language issues.

The Arabic script was the cause of much of the illiteracy throughout the country according to writers of the Molla Nasraddin magazine. Above and below left the artist satirizes the situation.

Upper and lower right: Transitions that the magazine went through itself from Arabic script to Latin and then Cyrillic. Cartoons satirize the fact that the political situation was always imposing language other than Azeri on the population, especially Russian, Persian and Turkish.

Left: Arabic script slows progress.

From Azerbaijan International (8.1) Spring 2000.
© Azerbaijan International 2000. All rights reserved.

posted by Mehran Baharlı @ 12:57 AM 0 comments

Molla Nasraddin - The Magazine

Autumn 1996 (4.3)

Molla Nasraddin - The Magazine
Laughter that Pricked the Conscience of a Nation

by Narmin Qiyasbeyli

Jalil Mammadguluzade (1866-1932), Editor of "Molla Nasraddin," which was published for 25 years (1906-1931).

Azerbaijanis say, "The tip of the pen, power of the sword," to express the authority and persuasiveness of the written word. It's a perfect description for "Molla Nasraddin," the eight-page biweekly, which became one of the most influential publications in the history of Azerbaijan and which had a profound effect on shaping intellectual thought and movement of the early 20th century. Even today its impact is still felt in the region-especially in the Caucasus, Turkey, and Iran.

The journal takes its name, "Molla Nasraddin," from the eastern folklore sage of the same name, who was believed to have been a real person. Molla's satiric jokes had been circulating and entertaining folk in the region since the 13th century (see "Molla Nasreddin, Comic Sage of the Ages."

Somehow the publication, "Molla Nasraddin" managed to stay in print over a span of 25 years (1906-1931) despite the turbulent political period wrought by the Revolution of 1905, World War I, the Russian Bolshevik Revolution of 1917, the establishment of the Democratic Republic of Azerbaijan of 1919-1921, and the Soviet takeover of Azerbaijan in 1921.

The editor of "Molla Nasraddin," Jalil Mammadguluzade (1866-1932), and his staff of cartoonists, writers, and poets did battle with every major social and political issue of their time. Unfortunately, many of the problems they identified 80-90 years ago still exist.

In one of the earliest issues (1906), Molla Nasraddin is quoted as saying, "When you pick up any (Muslim) newspaper, you can see only the following: Fine fellow is such and such khan, such and such Haji, such and such creature. But they never write about the groans of thousands of starving Moslems and thousands of rubles being spent on the feasts, funeral banquets, and presents for their mistresses. I'm sick and tired of these words." (Molla Nasraddin, 1906, volume 4).

Right: Poking fun at the complicated Arabic script which had confused everybody.

The magazine played on certain themes over and over. These included: (1) the precarious geographic location of Azerbaijan as a buffer between Russia and Iran; (2) the colonialist attitudes of Persian shahs and Russian tzars towards Azerbaijan; (3) the disdainful attitude of the intelligentsia towards anything "Azerbaijani" whether related to culture, the education system, or language; (4) the abusive treatment of women in a male-dominated society; (5) the lack of safety, health and financial well-being for the average worker and citizen; (6) the hypocrisy of fanatic clergy; (7) the corruption and abusiveness of people in high positions; (8) the ignorance and naiveté which made people vulnerable to being cheated and abused by all of these social ills because they refused to become educated; and finally (9) advocacy for an alphabet that would foster literacy. [Finally, in 1929, the Arabic script was replaced by a modified Latin alphabet]. Like a fearless dragon slayer, the magazine went on a rampage to rout these evils from society using humor to make their point through cartoons, letters to the editor, want ads, anecdotes, stories and news items. A few samples follow:

Irresponsibility of the Press Snobbery of the Intelligentsia
The magazine especially attacked the snobbery and egoism of "the so-called intelligentsia" who were so much involved with the Russian language and culture that they considered it shameful to speak Turkic.

Molla Nasraddin writes, "Now, I have completed my speech and I have only one apology. Please excuse me, my Turk brothers, that I addressed you in Azerbaijani (or "Turk" as it was called in those days). I know it's shameful and indicates a person's lack of knowledge. But sometimes, it wouldn't be so bad, would it, to recollect the old days, when your mother, swinging your cradle, used to sing lullabies in your mother language?"

Another example of the lack of attention to the Azerbaijani language was found in a "want-ad" announcement: "Where is it possible to find a textbook to educate a child in Turk?"

Wasted Leisure
Molla Nasreddin observed that the main reason why people were so ignorant and naive was that they didn't get involved with endeavors like reading and studying because they considered them to be a waste of time.

Left: The Magazine, "Molla Nasraddin" marks the adoption of the new alphabet in Azerbaijan from Arabic to Latin, which occurred in 1929.

One of the articles satirizes a scene Molla passed every day as he walked through the city: "Every evening when I take a stroll and see my fellow countrymen, my heart swells up with pride. I see how much they enjoy themselves in the 'Governor's Park' [where Philharmonic stands today], each having his arm around one of the coiffured Russian ladies. I really feel proud because, thank God, they are so advanced. No nation in the world enjoys themselves more than we Azerbaijanis do. Sometimes you see these stupid Russians, Armenians, Polish and others sitting on a bench, squinting their eyes to read a 'Baku' or 'Caspian' newspaper, or talking about politics. What a headache!"

Education
"Molla Nasraddin" severely attacked people who prevented their children, especially girls, from attending school. "Why should a girl attend school?" Molla asks. "The only thing a girl should learn is how to cook and how to put her mother-in-law and father-in-law in their places when necessary."

Education at madrases (religious schools) was strongly criticized as children had to learn phrases by heart in the Arabic language, without having a clue as to their meaning.

Women's Rights
The rights of women were among the staff's greatest concerns. They were continuously writing about the conditions that kept women ignorant, especially since women fostered the main care and nurture of children. Rarely did women get the chance to go out and gain exposure to new ideas. Most were illiterate; few had opportunities to receive formal education. They lived in a dark world shrouded from head to toe in black chadors. While men were involved with gambling and having affairs with attractive, Western-dressed Russian women, Azerbaijani wives stayed at home, slaving at housework and caring for children.

The magazine published a "Guide for the Families When There is a Pregnant Woman" which satirizes the lack of esteem held for women. One article reads, "In case the pregnant woman has forgotten to put salt in the dizzy [a soup made of lamb meat, potatoes and garbanzo beans], the husband should not kick her out of the house or throw his shoe after her. The wife could stumble and fall down and then lose the baby. To hell with the wife, but why lose the baby? It may be a boy!"


From Azerbaijan International (4.3) Autumn 1996.
© Azerbaijan International 1996. All rights reserved.

posted by Mehran Baharlı @ 12:50 AM 0 comments

ƏRDƏBİL

Altmış illik ömrüm oldu səndə bərbad, Ərdəbil !
Bir də namərdəm əgər etsəm səni yad, Ərdəbil !

Zənn edirəm mən bütün aləmdə İran’dan səva,
Bir fərəh abad yer yoxdu o samandan səva,
Övrət olmaz hüsnüdə Fatma, Tükəzbandan səva,
Var imiş Rusiyyədə min – min pərizad, Ərdəbil !
Bir də namərdəm əgər etsəm səni yad, Ərdəbil !
آلتيميش ايلليك عؤمروم اولدو سنده برباد اردبيل!
بير ده نامردم اگر ائتسه م سنى ياد٬ اردبيل!

ظنن ائديرديم من بوتون عالمده ايراندان ساوا
بير فرح آباد يوخدو او ساماندان ساوا
عؤورت اولماز حوسنوده فاطما٬ توكذباندادن ساوا
وار ايميش روسييه ده مين مين پريزاد اردبيل!
بير ده نامردم اگر ائتسه م سنى ياد اردبيل!

Ey vətən, huri görürdüm səndəki övrətləri,
Dərdim ol, hurilərin sənsən yəqin cənnətləri,
İndi heyranam baxıb gördükcə bu lövbətləri,
Hər birində başqa ləzzət, başqa bir dad, Ərdəbil !
Bir də namərdəm əgər etsəm səni yad, Ərdəbil !

Haliya Bakı’dayım, Baku demə bir luxtüzar,
Xassə dərya sahili bir lövbətistani – tatar,
Hər tərəf ağ – çağ madamdır, bir birindən gülüzar,
Türfə dilbər, töhfə bir şey, yaxşı bir zad, Ərdəbil !
Bir də namərdəm əgər etsəm səni yad, Ərdəbil !

Min mənim tək kəblayı bir Sonyanın dildadəsi,
Min mənim tək paki – din bir rum kadın üftadəsi
Min mənim tək möminin bilməm nolub səccadəsi?
Bəndəlik qeydin qırıb olmuşdur azad, Ərdəbil !
Bir də namərdəm əgər etsəm səni yad, Ərdəbil !

Beş deyil, on beş deyil, hər yan baxırsan, var madam,
Ev madam, mənzil madam, balkon madam, talvar madam,
Sirk madam, qəstin madam, pasaj madam, bulvar madam,
Müxtəsər, əqlim çaşıb, ey dad – bidad, Ərdəbil !
Bir də namərdəm əgər etsəm səni yad, Ərdəbil !

Gərçi İran’dan çıxırkən başqa idi niyyətim,
Niyyətim kəsb idi, vardı kəsbi – kara qeyrətim,
Qeyrətim razı deyildi ac dolansın külfətim,
Yox gözümdə indi nə külfət, nə övlad, Ərdəbil !
Bir də namərdəm əgər etsəm səni yad, Ərdəbil !

Bəs ki artır bunları gördükcə hərdən rəğbətim,
Rəğbətim artırsa da lakin qavışmır həsrətim,
Həsrətim bir şeyədir, ancaq düzəlmir halətim,
Halətim təskini – nəfsə qılmır imdad, , Ərdəbil !
Bir də namərdəm əgər etsəm səni yad, Ərdəbil !

Qorxudurdu çıxmamışkən ölkədən qurbət məni,
Çulğayıbmış qəflətimdən vəhşətü dəhşət məni,
İndi bu gördüklərimdən mat edib heyrət məni,
Özlüyümdən çıxmışam, əfsus!...fəryad!.... , Ərdəbil !
Bir də namərdəm əgər etsəm səni yad, Ərdəbil !

Tazədən bərgəşt edib bir də cavan olsaydım, ah!...
Şıq geyimli bir cavan – xoşnişan olsaydım, ah!...
Bu pərilərlə doyunca həmzəban olsaydım, ah!...
Dəhrdə beş gün yaşardım xürrəmü şad, Ərdəbil !
Bir də namərdəm əgər etsəm səni yad, Ərdəbil !

posted by Mehran Baharlı @ 12:39 AM 0 comments

صابير

posted by Mehran Baharlı @ 10:52 PM 0 comments

posted by Mehran Baharlı @ 4:12 PM 0 comments

لاي لاي بالا لاي لاي

posted by Mehran Baharlı @ 10:13 AM 0 comments

ميرزا علي اكبر صابر (1911-1862)

posted by Mehran Baharlı @ 10:11 AM 0 comments

"Molla Nəsrəddin" jurnalının nəşrindən 98 il ötdü

"Molla Nəsrəddin" jurnalının nəşrindən 98 il ötdü

http://bizimasr.media-az.com/arxiv_2004/14/images/serbest.jpg

Azərbaycan satirik mətbuat tarixində müstəsna, eyni zamanda əvəzsiz yeri və rolu olan "Molla Nəsrəddin" jurnalının daha bir ildönümü arxada qaldı. İstər mətbuat tarixi, istərsə də özümüzü bir millət kimi tanımaq, daha dəqiq desək, dünyagörüşümüzə, mentalitetimizə və nələrə isə vaqif olmaq baxımından əsaslı mənbə olan "Molla Nəsrəddin" jurnalının ildönümünün diqqətdən kənarda qalması yolverilməzdir. Elə bu səbəbdən də "Molla Nəsrəddin" jurnalını, eləcə də onun yaradıcısı Cəlil Məmmədquluzadənin həyat və yaradıcılığını vərəqləyirik. Bu mövzular dönə-dönə araşdırıldığından və tədris olunduğundan imkan daxilində təkrara yol verməməyə çalışacağıq. "Molla Nəsrəddin"in yaradıcısı Cəlil Məmmədquluzadənin həyat və yaradıcılıq yolu haqqında ətraflı bilgilər yetərincədir. Ancaq ədibin özünün qələmə aldığı "Xatiratım" bu sahədə ən etibarlı mənbələrdən biridir.

Tarixi sənədlərdə Cəlil Məmmədquluzadənin 1866-cı il fevral ayının 22-də Naxçıvan şəhərində doğulduğu göstərilir. Ancaq bu, dəqiq tarix deyil. Bunu Cəlil Məmmədquluzadə özü də etiraf edib: "Nə vaxt anadan olmuşam? Vallah bilmirəm, çünki bu barədə əldə heç bir sənədim və yazım yoxdur... Mənim dünyaya gəlməyimi heç bir kəs yazı ilə bir yanda qeyd etməyib: o vaxtlar nə metrik dəftərlər var idi, nə də o vaxtlar atalar övladının doğulmaq yadigarını yazıya köçürməyi lazım bilirdilər. Mənim atam və anam da habelə. Bununla bərabər, bir neçə işarə ilə duya bilirəm ki, indi, yəni hicrətin min üç yüz qırx dördüncü və İsanın təvəllüdünün min doqquz yüz iyirmi altıncı ilində mənim yaşım gərək ya əlli altı ola, ya əlli yeddi ola, ya bəlkə də əlli səkiz ola. Belə ki, yadıma rus ilə osmanlı davasını salıram. Yoldaşlarım ilə durmuşduq Naxçıvanın Qələ məhəlləsində, bir uca yerdə. Axşam vaxtı idi. Gün təzə batmışdı və günün qürubunun qırmızı buludları günbatan tərəfini elə bürümüşdü ki, guya orada bir yekə barıt anbarını od vurub yandırıblar. O vədə yoldaşlarım məni inandırmışdılar ki, orada qızaran Qars şəhərinin yanğısıdır. Yəni orada rus və osmanlı davasıdır. Amma həqiqət bu idi ki, o il doğrudan da rus osmanlı müharibəsi idi ki, biz, səkkiz-doqquz yaşında küçə uşaqlarının coğrafi məlumatı ancaq o qədər ola bilərdi. Bundan savayı yaşımın miqdarını təyin etmək üçün bir yadigarım da var. Min səkkiz yüz həştad birdə İkinci Aleksandrın mücahidlər tərəfindən Peterburqda güllələnməyi mənim yadıma gəlir. On bir-on iki yaşında uşaq olardım". O, Naxçıvanda üç sinifli şəhər məktəbindən sonra təhsilini Zaqafqaziya müəllimlər seminariyasında davam etdirib. Təhsil illərindən sonra isə Cəlil Məmmədquluzadə bir müddət müəllim işləyib. Ədibin maarifçilik və ədəbi fəaliyyəti barədə dönə-dönə söhbət açıldığından, bu mövzuya toxunmayaraq, söhbətimizi onun ən böyük sənət abidəsi olan "Molla Nəsrəddin" barədə davam etdiririk.

"Molla Nəsrəddin" jurnalından danışarkən, Cəlil Məmmədquluzadənin nə vaxtsa söylədiyi "Molla Nəsrəddin"i təbiətin özü yaratdı, zəmanə özü yaratdı" sözləri tarixə düşsə də, eyni zamanda tarix sübut elədi ki, Cəlil Məmmədquluzadə bu sözləri con dərəcə təvazökarcasına dilə gətirib. Ən azı ona görə ki, bir əsrə yaxın zaman kəsiyini arxada qoyub gələn "Molla Nəsrəddin" bu illər ərzində təkrarsızlığını qoruyub. Zəmanə bu baxımdan nə qədər münbit olsa da, yeni bir "Molla Nəsrəddin" yaranmayıb. Halbuki "Molla Nəsrəddin"in üz tutduğu müsəlman qardaşları qətiyyən dəyişməyiblər. Yoxsa ötən əsrin əvvəllərində nəşr olunan "Molla Nəsrəddin" jurnalında işıqlandırılan mövzular bu gün öz aktuallığını itirərdi. Xatırladaq ki, Azərbaycanda, eləcə də Şərqdə hadisəyə çevriləcək satirik mətbu orqanın təməli "Tiflis, Varansovski küçəsi, nömrə 7" ünvanında qoyulub. "Molla Nəsrəddin" jurnalının ilk nömrəsi aprelin 7-də işıq üzü görüb. Jurnal fasilələrlə Tiflisdə (1906-1918), Təbrizdə (1920-1921), Bakıda (1922-1932) 25 il müddətində nəşr olunub.

"Molla Nəsrəddin"in ildönümünü xatırlayanda, istər-istəməz şüurlarda inqilab edən, cəmiyyəti silkələyən satirik jurnalı vərəqləmək gərəkdir: "Sizi deyib gəlmişəm, ey mənim müsəlman qardaşlarım! O kəsləri deyib gəlmişəm ki, mənim söhbətimi xoşlamayıb bəzi bəhanələr ilə məndən qaçıb gedirlər, məsələn, fala baxdırmağa, it boğuşdurmağa, dərviş nağılına qulaq asmağa, hamamda yatmağa və qeyri bu növ vacib əməllərə. Çünki hükəmalar buyurublar: Sözünü o kəslərə de ki, sənə qulaq vermirlər. Ey mənim müsəlman qardaşlarım! Zəmani ki, məndən bir gülməli söz eşidib ağzınızı göyə açıb və gözlərinizi yumub o qədər xa-xa edib güldünüz ki, az qaldı bağırsaqlarınız yırtılsın və dəsmal əvəzinə ətəkləriniz ilə üz-gözünüzü silib "Lə’nət şeytana" dediniz, o vaxt elə güman etməyin ki, mənə gülürsünüz. Ey müsəlman qardaşlarım! Əgər bilmək istəsəniz ki, kimin üstünə gülürsünüz, o vaxt qoyunuz qabağınıza aynanı və diqqət ilə baxınız camalınıza.

Sözümü tamam etdim, ancaq bircə üzrüm var: məni gərək bağışlayasınız, ey mənim türk qardaşlarım, mən sizin ilə türkün açıq ana dilində danışıram. Mən onu bilirəm ki, türkün dili ilə danışmaq eyibdir və şəxsin elminin azlığına dəlalət edir, amma hərdənbir keçmiş günləri yad etmək lazımdır; salın yadınıza o günləri ki, ananız sizi beşikdə yırğalaya-yırğalaya sizə türk dilində lay-lay deyirdi və siz qulaq ağrısı səbəbinə sakit olmurdunuz. Axırı biçarə ananız deyirdi, "Bala, ağlama, xortdan gələr, səni aparar" və siz dəxi canınızın qorxusundan səsinizi kəsib, ağlamaqdan sakit olurdunuz. Hərdənbir ana dilində danışmaq ilə keçmişdə gözəl günləri yad etməyin nə eybi var?" Təbii ki, bu gün, "Molla Nəsrəddin" jurnalının ildönümündə səslənəcək ən maraqlı fikirlər tədqiqatçılara məxsus olacaq. Bu məramla üz tutduğumuz müsahibimiz "Molla Nəsrəddin" jurnalının tədqiqatçılarından biri, filologiya elmləri namizədi Turan Həsənzadədir.

Turan Həsənzadə ilk satirik mətbu orqanla bağlı fikirlərini belə bölüşdü:

- İstisnasız deyim ki, "Molla Nəsrəddin" Şərqin ən şöhrətli jurnalı olub. Bu, tək azərbaycanlı alimlərin fikri deyil, adını unutmuşam, bir fransız şərqşünası var, bu, onun sözləridir."Dünyada satirik jurnallar çoxdur. Ancaq indiyə qədər "Molla Nəsrəddin" satirik jurnalı kimi, dünya səviyyəsində ikinci bir jurnala rast gəlmədim". Və bütün bunlar hansı bir şəraitdə edilib? Çar imperiyasının geridə qalmış bir əyalətində. Həsən bəy Zərdabinin "Əkinçi" qəzetinin ənənələrini əsas götürərək, inkişaf etdirən Mirzə Cəlil dəfələrlə özü də etiraf edir ki, "mövhumatı, cəhaləti tənqid eləmək elə bilirsiniz asandır? Onlara qarşı çıxmaq üçün biz bəzən həyatımızı da təhlükə altında qoyuruq". Bəs bu jurnalın özəlliyi nədədir? Dünya hadisələrindən tutmuş, cəhalət, mövhumat, məişət - elə bir sahə yoxdur ki, diqqətdən kənarda qalsın - mövzularını öz səhifələrində 25 ilə yaxın işıqlandıran, təhlil edən yeganə jurnaldır. Karikaturaları isə əsl sənət nümunələridir. Son dərəcə ustalıqla çəkilən bu şəkillərdə istənilən məğz savadsız insanlara belə çatdırılıb.

Təəssüf ki, hətta bu gün də "Molla Nəsrəddin" tam tədqiq olunmayıb. Xüsusilə Mirzə Cəlilin felyetonları lazımi səviyyədə araşdırılmayıb. Mən bu gün Cənubi Azərbaycandakı fəaliyyəti və ümumiyyətlə, ədibin bu mövzuyla bağlılığı üzərində dayanmaq istəyirəm. Cənubi Azərbaycanda "Molla Nəsrəddin"in nəşrində Cəlil Məmmədquluzadənin əməyi daha çox olub. Jurnalın Tiflis nəşrindəki imzalarını saxlamaq naminə o, qələm yoldaşlarının əvəzinə onların imzası ilə məqalələr yazıb. Təsəvvür edin ki, hər nömrədə 8-9 felyetonu çap olunub. Mirzə Cəlil Təbriz mövzusuna həmişə xüsusi diqqətlə yanaşıb, Cənubla maraqlanıb. Onların azadlıq mübarizəsini alqışlayaraq, öz xidmətini göstərmək istəyində olub. O, Təbrizə gedəndə də, Şeyx Məhəmməd Xiyabani ilə görüşəndə də birinci növbədə "Molla Nəsrəddin"i nəşr etdirmək, bununla bərabər azadlıq mücadiləsində onlara kömək eləmək istəyib. Ancaq Mirzə Cəlilin Şeyx Məhəmməd Xiyabani ilə olan söhbətindən bir həftə sonra Xiyabani qəddarcasına qətlə yetirilir. Bu zaman Mirzə Cəlil çıxılmaz vəziyyətdə qalaraq geri dönmək istəyir. Lakin onun ətrafındakılar, maarifpərvər qüvvələr onu geri qayıtmağa qoymayaraq, jurnalın nəşrinə kömək edirlər.

- Turan müəllim, "Molla Nəsrəddin" iki müxtəlif ideoloji məkanda işıq üzü görüb. Bu məqamın satirik jurnala hansı təsiri olub, ayrı-ayrı ideoloji məkanda nəşr olunan jurnallar arasında fərq nəzərə çarpıbmı?

- Demək olar ki, heç bir fərq olmayıb. Unutmayaq ki, ədib sovetlərə, şuraya ümidlə yanaşıb. "Bu hökumət ədalətli olacaq" inamlı bir çox ziyalılarımız kimi, o da bu fikirdə olub. Ancaq sonrakı dövrlərdə onun inamı köklü surətdə sarsılır. O, çar Rusiyası dövründə nəşr olunan "Molla Nəsrəddin" jurnalında olduğu qədər dövlət quruluşunu, məmurları kəskin tənqid edə bilməsə də, təbii ki, həmişə sözünü deyib. Bir qədər dolayı, yumşaq formada olsa da. Mirzə Cəlil 37-ci illərə qədər yaşasaydı, güman ki, o da repressiya qurbanları arasında olacaqdı. Çox zaman "Molla Nəsrəddin" jurnalının nəşrinin dayandırılmasını Mirzə Cəlilin səhhəti və ölümü ilə əlaqələndirsələr də, əslində vəziyyət bir qədər ayrı cür olub. Mirzə Cəlil hələ dünyasını dəyişməmişdi, yuxarıdan belə bir tapşırıq gəlir ki, "Molla Nəsrəddin" "Allahsız" adı ilə nəşr olunsun. Ədib bundan qəti surətdə imtina edir. Yeri gəlmişkən, Cəlil Məmmədquluzadə mövhumata qarşı çıxaraq, şəxsi mənafelərini güdən din xadimlərini tənqid eləsə də, o heç bir zaman Yaradana qarşı çıxmayıb. Təsadüfi deyil ki, Mirzə Cəlil dəfələrlə "Qur’an"dan sitatlar gətirib. Redaksiya heyətində yuxarıdan gələn bu tapşırığı razılıqla qarşılayanlar da olub. Ancaq Mirzə Cəlil bu işə qətiyyən əl qoymayıb. "Allahsız"ın ilk nömrəsi uğursuzluqla qarşılandığından jurnalın nəşri dayanır. Onu da deyim ki, 1906-1911-ci illər - Sabirin vəfatına qədər olan dövr "Molla Nəsrəddin" jurnalının ən uğurlu dövrüdür.

- Bu gün "Molla Nəsrəddin" ənənələri nə dərəcədə qorunub saxlanılıb?

- Ciddi surətdə qorunub saxlanılmayıb. Sadəcə olaraq, həmişə çalışıblar ki, "Molla Nəsrəddin"sayağı yeni jurnal nəşr eləsinlər. Hətta arada məhz o adda jurnal da işıq üzü gördü. Əslində o, köçürmələrdən başqa heç nə deyildi. Bu haqda danışanda maraqlı bir mənzərənin şahidi oluruq. "Molla Nəsrəddin" Şimali Azərbaycanda mətbuat hadisəsi olsa da, burada biz onun layiqli davamçılarını görmürük, Cənubda qısamüddətli nəşri isə orada layiqli davamçıların üzə çıxmasına şərait yaradıb. Belə ki, Cənubi Azərbaycanda "Suri İsrafil", "Satirik Azərbaycan" və s. satirik jurnallar işıq üzü görüb. Bu jurnallar "Molla Nəsrəddin" ənənələri əsasında öz yollarını müəyyənləşdirib.

Sevinc RƏHİMOVA

posted by Mehran Baharlı @ 1:47 PM 0 comments

M.Ə.SABİR VƏ TÜRK DÖVLƏTÇİLİYİ

M.Ə.SABİR VƏ TÜRK DÖVLƏTÇİLİYİ TARİXİ MƏSƏLƏLƏRİ
Seyidmiri Aslanov

Mirzə Ələkbər Sabirin anadan olmasinin 140 illiyi

Artıq bir əsrə yaxındır ki, Azərbaycan xalqının böyük şairi Mirzə Ələkbər Sabirin (1862—1911) həyatı ıə yaradıcılığı geniş ictimaiyyətin və tədqiqatçıların diqqət mərkəzindədir. Bu müddət ərzində, misilsiz istedad sahibi olan sənətkarın həyat və fəaliyyətinin, yaradıcılıq irsinin öyrənilməsi və böyük oxucu kütləsinə çatdırılması sahəsində olduqca geniş miqyasılı və sanballı işlər görülmüşdür. Bura birinci növbədə Mirzə Ələkbər Sabirin əsərlərinin şairin məsləkdaşı və yaxın dostu Abbas Səhhət tərəfindən hələ 1912-ci ildə əsası qoyulmuş nəşriyyat işi daxildir. Şairin "Hop-hop" təxəllüsü ilə əlaqədar "Hophopnamə" adı altında əsərlərinin dəfələrlə çap olunması xalqımızın və dövlətimizin ona çox böyük maraq və diqqətinin, rəğbət və məhəbbətinin ifadəsidir. Bundan başqa, Mirzə Ələkbər Sabirin müasirləri tərəfindən təməl daşları qoyulmuş və sonrakı dövrdə bir çox tədqiqatçılar tərəfindən tədqiq və təhlil dairəsi olduqca genişlənmiş olan sabirşünaslıq əmələ gəlmişdir.

Bu cəhətdən qeyd etmək lazımdır ki, Mirzə Ələkbər Sabirin 100 illik yubileyi dövründə meydana çıxan əsərlər bolluğu xüsusilə diqqətə layiqdir. Görkəmli heykəltəraş C.M.Qaryağdının yaratdığı, Bakının "İstiqlal" küçəsində tarixi qala divarlarına bitişik bağda Mirzə Ələkbər Sabirin şərəfinə qoyulmuş abidə isə xalqımızın öz yüksək ləyaqətli övladına verdiyi böyük qiymətin nümunəsidir. Əlində kitab, qaya parçası üzərində oturmuş halda təsvir olunmuş bu obrazda Mirzə Ələkbər Sabirin çox səbirli və həqiqətən möhkəm iradəli təbiəti diqqəti cəlb edir.

Əlbəttə, bu görülən işlər heç də o demək deyildir ki, guya şairin həyat və yaradıcılıq yolu tam öyrənilmişdir və Sabir yaradıcılığında tədqiq edilməli, öyrənilməli daha heç bir sahə qalmamışdır. Əksinə, onun həyat yoluna və zəngin ədəbi irsinə diqqət yetirdikcə, tədqiqat və axtarışlar genişləndikcə hələ də öyrənilməmiş yeni-yeni məsələlər üzə çıxır. Mirzə Ələkbər Sabirin çoxcəhətli ədəbi-ictimai fəaliyyətində bir sıra elə problemlər də vardır ki, həmin məsələlərə indiyə qədər ya heç toxunulmamış, ya da onlardan ötəri, ümumi şəkildə və qismən bəhs olunmuşdur.

Zənnimizcə belə məsələlərdən biri böyük şairin xalqımızın, bütövlükdə türk dövlətçiliyi tarixinə münasibətidir. Bu baxımdan xalqımızın minillikləri əhatə edən böyük tarixi ərzində baş verən hadisələrin təhlili, onların baş verdiyi tarixi şəraitin şairin əsərlərində tədqiq olunması, həmin məsələlərə təkcə şair kimi deyil, həm də türk dövlətçiliyi tarixinə yaxşı bələd olan bir tədqiqatçı kimi yanaşması Mirzə Ələkbər Sabiri gözümüzdə bir daha ucaldır. Maraqlıdır ki, bu ucalığı ilk dəfə görənlərdən biri olan görkəmli yazıçı və dövlət xadimi Tağı Şahbazi Simurğ hələ 1916-cı ildə "Hophopu yad et" məqaləsində yazmışdır:
"Sabir bir şair idimi?

Sabir gözəl bir müsəvvir1 rəssam, Sabir bir təbi-layəmut2, Sabir — yaxşı bir insan, Sabir xalqımızın mərəzini3 bilmiş bir təbibi-haziq4, Sabir doğru söyləyən ədib idi... Sabiri unutmamalı, Sabirin ruhunu xeyir sözlərlə yad etməliyik!.. Çünki Sabirlərini unudan bir xalq səbir və təhəmmül5 olunmayacaq bəlalara düçar ola bilər"6 .

M.Ə.Sabirin əsərlərində təkcə Azərbaycan xalqının deyil, dünyanın bir çox başqa xalqlarının həyatına aid, məişət məsələlərindən tutmuş onların xarakterinin tarixən formalaşmasına qədər böyük inkişaf yolu keçməsi prosesini əhatə edən hadisələrə toxunulur. Tarixi proseslər, dünyanın müxtəlif guşələrində baş verən ictimai-siyasi hadisələr ardıcıllıqla, onların səbəb və nəticə əlaqələri dəqiq göstərilməklə təhlil olunur.

Böyük ədib Cəlil Məmmədquluzadənin "Molla Nəsrəddin" jurnalının fəaliyyətə başlaması ilə eyni vaxta düşən bu mühüm ictimai-siyasi hadisələr M.Ə.Sabirin coşğun yaradıcılığı üçün ilham mənbəyi olmuşdur. Fikrimizə M.Ə.Sabir yaradıcılığından səciyyəvi nümunələr göstərməklə aydınlıq gətirməyə çalışaq. 1907-ci ildə Azərbaycanın görkəmli ictimai xadimlərindən biri Əlibəy Hüseynzadənin (1864-1941) nəşr etdirdiyi "Füyüzat" jurnalının 7 avqust tarixli 24-cü nömrəsində XİX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Bakıda ədəbi məclislərin təşkilatçılarından biri olmuş şair Əbdülxalıq Cənnətinin (1854-1931) "Fəxriyyə" adlı şeri çıxmışdı. Şerin birinci bəndi belədir:

"hərçənd düçar-i mihən-i əhl-i cəfayız,
Hərçənd bu əyyamdə pabənd-i bəlayız,
Ey xar görən bizləri, bizlər nücəbayız,
Meydan-i həmiyyətdə ələmdar-i vəfayız.
Turanlılarız, sahib-i şən-ü şərəfiz biz!
Əslafimizin naib-i xeyrülxələfiz biz!" 7

Göründüyü kimi, müəllif öz şerində "bu əyyamda çətinliyə, dərdə düşmüş, bəlaya düçar olmuş bizləri", yəni, xalqı, əhalini nücəba hesab edir, birlik meydanında vəfalı bayraqdar sayır, şan-şöhrət sahibi turanlılar (burada geniş mənada türk xalqları, məhdud mənada isə azərbaycanlılar), sələflərinin xeyrülxələf naibləri kimi təqdim edir. Təbii ki, bu məsələ mənsub olduğu türk-azəri xalqını əsarətdə, Türkiyəni isə getdikcə daha çox imperialist dövlətlərdən asılı vəziyyətdə görən Sabiri də dərindən düşündürürdü. Xalqda milli mənlik şüurun formalaşdırmağın ardıcıl tərəfdarı olan şair keçmişi ilə öyünməyi xoşlayan, əsarətdən qurtarmaq yolunu görməyən belə qələm sahiblərimni cavabsız qoya bilməzdi. Buna görə M.Ə.Sabir də "Molla Nəsrəddin" jurnalının 26 avqust 1907-ci il tarixli 32-ci nömrəsində çap etdirdiyi öz "Fəxriyyə" şerini yazır. Ə.Cənnətinin mədhiyyəsini çox kəskin surətdə tənqid edən M.Ə.Sabir xalqın nankor övladlarının, onun taleyinə biganə olanların, müxtəlif dövrlərdə məmnuniyyətlə istibdadın qulluğunda duranların, tüfeyli həyat keçirənlərin, fitnəkarların və s. xarakterində mövcud olan xoşagəlməz halları, pis cəhətləri, pis vərdişləri bir-bir sayır, onların nəsildən-nəsilə keçdiyini, körpəlikdən başlayaraq ömür boyu necə davam etdiyini göstərir və əsaslandırır:

"Zülmətsevər insanlarız üç-beş yaşımızdan,
Fitnə göyərir torpağımızdan-daşımızdan,
Tarac edərək bac alırız qardaşımızdan,
Çıxmaz, çıxa bilməz də bu adət başımızdan...
Əslafımıza çünki həqiqi xələfiz biz!
Öz qövmümüzün başına əngəlkələfiz biz!"8

Buradan başlayaraq M.Ə.Sabir tarixi faktları göstərməklə, onları türk xalqlarının tarixinin təqribən min illik dövrünə aid olan konkret hadisələr əsasında təhlil edir. "Fəxriyyə" şerinin sonrakı bəndində oxuyuruq:

Ol gün ki, Məlikşah Büzürk eylədi rihlət9,
Etdik iki namərd vəzirə təbəiyyət10,
Qırdıq o qədər bir-birimizdən ki, nəhayət,
Düşmən qatıb əl təxtimızı eylədi qarət
Öz həqqimizi gözləməyə bitərəfiz biz!
Turanlılarız, adiyi-şüğli-sələfiz biz"11

Xİ əsrin sonu — Xİİ əsrin əvvəllərində baş vermiş bu hadisələr Azərbaycan tarixinin çox mühüm bir dövrü ilə əlaqədardır. Məlum olduğu kimi, hələ Vİİ əsrdə islam etiqadını ölkəmizə gətirmiş olan Ərəb xilafətinin İX əsrin 20-30-cu illərində qüdrətli Babək hərakatının təsiri altında zəifləməsi nəticəsində başlanmış feodal dağınıqlığı prosesi Azərbaycanda da bir sıra kiçik feodal dövdətlərinin meydana gəlməsinə səbəb olmuşdu. Ölkəmizin ərazisində Şirvanşahlar dövləti, Şəddadilər, Sacilər, Salarilər və Rəvvadilər sülalələrinin hökmranlıq etdiyi ayrı-ayrı dövlətlər yaranmışdı. Tarixləri qarşılıqlı müharibələr şəraitində keçən bu dövlətlərin ən uzunömürlüsü Şirvanşahlar dövləti olmuşdur. Digərləri isə bir-birilə düşmənçilik muharibələri nəticəsində nisbətən qısa müddətdə tarix səhnəsindən çıxmış, sonuncu, Rəvvadilər dövləti isə Xİ əsrin 70-ci illərində həmin dövrdə Yaxın və Orta Şərqdə formalaşmış olan Səlcuq türk dövlətinin hökmdarı Alp Arslanın (1063-1072) Azərbaycana hücumu zamanı süqut etmişdi.

M.Ə.Sabirin "Fəxriyyə" şerində adı çəkilən Məlikşah Büzürk həmin Səlcuq dövlətinin çox qüdrətli hökmdarı idi. Əsasını sultan Toğrul bəyin (1038-1063) qoymuş olduğu və onun varisi (qardaşı), bu dövləti daha da möhkəmləndirib genişləndirmiş sultan Alp Arslanın oğlu Məlikşah Büzürkün (1072-1092) zamanında Azərbaycan ərazisi tamamilə böyük Səlcuq səltənətinin tərkibinə daxil edilmişdi. Məlikşahın özünün bacarıqlı dövlət xadimi kimi yüksək keyfiyyətləri və vaxtilə atası Alp Arslana vəzirlik etmiş, sonra da Məlikşahın atabəyi (tərbiyəçisi)və vəziri olmuş Nizam əl-Mülkün qabiliyyəti sayəsində Səlcuq sultanlığı o dövrün həm siyasi, həm də iqtisadi cəhətdən çox güclü bir dövlətinə çevrilmişdi.

Lakin iş elə gətirdi ki, Məlikşah Büzürk və onun müdrik vəziri, hər ikisi demək olar ki, eyni vaxtda, 1092-ci ildə (Məlikşah Büzürk zəhərlənərək, Nizam əl-Mülk isə sui-qəsd nəticəsində) dünyadan köçdülər və xalq M.Ə.Sabirin dediyi kimi, "iki namərd vəzirə təbəiyyət" etməyə məcbur oldu. Kim idi bu iki namərd vəzir?

Bu sualın cavabını tapmaq üçün 900-1000 il əvvəlki tariximizə ötəri bir "səyahət" etmək lazım gəlir. Məsələ belədir ki, Məlikşah Büzürkün ölümündən sonra onun oğulları sultan Mahmud (1092-1094), Börküyarıq (Rüknəddin Əbdülmüzəffər) (1094-1104), sultan Məhəmməd (1105-1118) və sultan Səncər (1118-1157)arasında hakimiyyət uğrunda gedən müharibə bir neçə ildən sonra böyük Səlcuq dövlətinin parçalanmasına gətirib çıxartdı. Əsasən sultan Məhəmməd və Börküyarıq arasında gedən mübarizə 1104-cü ildə onların müqavilə bağlaması ilə başa çatdı. Məhəmməd böyük sultan kimi Suriya, İraq, Zaqafqaziya və s., Börküyarıq isə İranı idarə etdi. Sultan Məhəmməd sonralar Səlcuq dövlətinin böyük ərazisi üzərində hökmranlığı bərpa etsə də, sonuncu böyük sultan Səncər zamanı dövlətin ərazi bütövlüyü yenidən pozuldu. Tarixi ədəbiyyatda, bu hadisələrin gedişində iştirak etmiş olan həmin "namərd vəzirlər" haqqında ətraflı məlumata rast gəlmədik. Yalnız akademik Z.Bünyadovun "Azərbaycan Atabəylər Dövləti" kitabında aşağıdakı məlumat vardır: "Hekayə salnamə tipli mənbələrdən başqa Azərbaycanının Xİ-Xİİ əsr tarixçiləri üçün səlcuq sultanları (İraq Səlcuq sultanları) Mahmudun (1118-1131) və Məsudun (1133-1152) və xəlifə Müstərşidbillahın (1118-1135) vəziri olmuş Ənuşirvan ibn Xalid ibn Mühəmməd əl-Kaşaninin (1138-ci ildə ölmüşdür) xatirələri maraqlıdır. Bu əsər fars dilində yazılmış və müəllif tərəfindən "Fütur zaman əs-südur və südur zaman əl-fütur" ("Vəzirlər zamanının tənəzzülü və tənəzzül zamanının vəzirləri") adlandırılmışdır. O, sultan Məlikşahın hökmranlığından (1072-1092) sultan İİ Toğrulun ölümünə qədərki (1134-cü il) dövrü əhatə edirdi və orijinalda bizə qədər gəlib çatmamışdır"12.

Bəs onda M.Ə.Sabir göstərilən dövrün hadisələri haqqında məlumatları hansı mənbədən almışdır və həmin iki namərd vəzir "görəsən kimlərin vəziri" olmuşlar. Akademik Z.Bünyadov mənbələr haqqında danışarkən daha sonra o dövrün tarixçilərindən İmam-əd-Din əl-İsfəhani, Qəvaməddin əl-Münşi, Zahir əd-din Nişapuri, Mühəmməd ibn əl-Rəvəndi, Sədrəddin əl-Hüseyni kimi müəlliflərin əsərlərini, Mühəmməd ibn əl-Əsirin çoxcildlik "əl-Kamil fit-tarix" ("Mükəmməl tarix") kitabını və bir çox başqa mənbələri qeyd edir. Görkəmli şərqşünas Z.Bünyadovun kitabında həmin mənbələr əsasında İraq səlcuq sultanı "Mahmudun (1118-1131) vəziri Şəms əl-Mülk Osmanın xəzinəyə gələn gəliri mənimsədiyinə görə hökmdarın əmri ilə edam olunması"(1123) haqqında məlumat verilir. Bir qədər sonra həmin dövlətin digər hökmdarı sultan Məsudun (1133-1152) sonrakı vəziri, həm də sonrakı sultanlar Məlikşahın (1152-1153) və Məhəmmədin (1153-1159) vəziri olmuş Xasbək ibn Palantərin xəyanət yolu tutub bir hökmdarı başqa bir hökmdara qarşı qaldıraraq fitnəkarlıqlar törətməsindən söhbət açılır və göstərilir ki, bu qohum-qardaş hökmdarların qüvvələrinin 1147-ci ildə Həmədan yaxınlığında vuruşması "əcəmlər arasında o vaxta qədər baş vermiş döyüşlərdən ən böyüyü oldu ki, bu döyüşdə ordular bir-birini qırıb-çatdılar"2. Çox güman etmək olar ki, M.Ə.Sabir akademik Z.Bünyadovun qeyd etdiyi bu əsərlərlə tanış imiş və Məlikşah Büzürkün ölümündən sonra baş verən hadisələrə öz münasibətini bildirmişdir. M.Ə.Sabirin tərcümeyi-halından bilirik ki, 1885-ci ildə, 23 yaşında olarkən səyahətə çıxmış şair bir neçə il ərzində Xorasan, Səbzəvar, Nişapur, Səmərqənd, Buxara və b. yerləri gəzmiş, sonra Kərbala ziyarəti zamanı Şərqin bir sıra digər yerlərində, o cümlədən Aşqabadda olmuş, Şərq dünyasının böyük şair və alimlərinin əsərləri ilə tanışlıq ona türk dövlətçiliyi tarixinə dair çox böyük bir dövr haqqında geniş məlumat əldə etməyə imkan vermişdir.

Ərəb və fars dillərini yaxşı bilməsi və qiymətli mənbələrlə tanış olması sayəsində tarixi hadisələrin gedişini çox düzgün işıqlandıran şair əldə etdiyi faktları əsl tədqiqatçı kimi təhlil edərək dərin təəssüf hissi ilə göstərir ki, Məlikşah Büzürkün vəfatından sonra "qırdıq o qədər bir-birimizdən ki, nəhayət, düşmən qatıb əl taxtımızı eylədi qarət". Bəli, "öz haqqımızı gözləməyə bitərəf" olduğumuzdan bir-birimizlə düşmənçiliyə başımız elə qarışdı ki, düşmən taxtımıza əl qatıb onu qarət etməyə fürsət tapdı. Şəxsiyyətləri hələ araşdırmalar aparıb aydınlaşdırılmalı olan "namərd vəzirlərin" fitnəkarlığı üzündən bir-birinə düşmən olan qardaşların arasında gedən mübarizə o vaxt Qərbi Avropada yenicə təşkil olunan Şərqə doğru səlib yürüşləri üçün əlverişli fürsət yaratdı, təzəcə formalaşmağa başlayan Səlcuq dövlətinin daha da möhkəmləndirilməsi qayğısına qalmaqdansa, qardaşların ataları dünyadan gedəndən sonra öz dövlətlərini əl-ələ verib daha da qüvvətləndirməyə çalışmaq əvəzinə törətdikləri daxili münaqişələr nəticəsində qısa müddət ərzində oğuz-səlcuq səltənəti parçalanıb dağıldı.

"Fəxriyyə" şerində türk dünyası tarixində mühüm rolu və təsiri olmuş bir çox başqa dövlətlərin də adları çəkilir, vaxtilə onların da (Xarəzmşahlığı, Qızıl Orda, Teymurilər, Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Səfəvilər, Osmanlı və s.) daxili və xarici münaqişələr üzündən süqut etməsi nəzərə çatdırılır.

M.Ə.Sabirin xalqlarımızın tarixinin tədqiqinə və tarixinə həsr olunmuş bir sıra başqa əsərləri də vardır, lakin "Fəxriyyə" şeri bunların içərisində şah əsəri sayıla bilər. Tarixin min ildən ibarət olan böyük bir dövrünü on bir bəndlik şerdə belə məharətlə vermək hər şairə mümkün olan iş deyil. Buna yalnız M.Ə.Sabir zəkası, məlumatı və dünyagörüşü, M.Ə.Sabir qələmi, hünəri və cəsarəti, bütün varlığını xalqa həsr etmək amalı və təssübkeşliyi qadir ola bilərdi. Millətsevər şair tariximizdə yol verilmiş böyük səhvləri görüb tənqid etməklə yanaşı gələcəyimizi belə səhvlərdən uzaqlaşdırmağa çalışırdı. O, böyük uzaqgörənliklə xalqı sayıq olmağa, yeni "namərd vəzirlərin" fitnəkarlıqlarından qorunmağa çağırırdı, o, sanki gələcək ixtiyar sahiblərinin sayıqsızlığı üzündən "sapı özümüzdən olan və özümüzdən olmayan baltaların" — namərd vəzirlərin (mikoyanların, markaryanların, qriqoryanların, atakişiyevlərin və s.) törədəcəkləri qırğınları əvvəlcədən görürdü. Şairin vəfatından bir neçə il sonra ölkəmizdə və bütün türk-müsəlman dünyasında ilk dəfə yaradılmış ilk müstəqil dövlətimizi — 1918-1920-ci illərdə fəaliyyət göstərmiş Azərbaycan Cümhuriyyətini məhz fitnəkarlıqlar üzündən qoruyub saxlamaq mümkün olmadı.

Milləti daim həmrəy görmək arzusu ilə yaşayan şairin bu məramı arzu olaraq qalmaqlda idi. Yalnız uzun illər keçdikdən sonra, həyatını Azərbaycan xalqına həsr etmiş olan və yeni, müstəqil Azərbaycan dövlətinin qurulmasına və möhkəmləndirilməsinə, onun gələcək inkişafına həsr etməkdə davam edən, adı dünyanın ən görkəmli dövlət xadimləri ilə yanaşı çəkilən, müasir dövrun tanınmış siyasətçisi və xalqımızın milli lideri, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkəmizdə gedən quruculuq işləri sayəsində həmin arzunun həyata keçməsi üçün şərait yaranmışdır. Artıq öz müstəqil dövlətini qurmuş və məhz Heydər Əliyevin rəhbərliyi sayəsində dünya dövlətləri arasında öz layiqli yerini tutmuş dövlətin başçısı kimi, hörmətli Prezidentimiz millətin lideri və ağsaqqalı kimi bütün dünya azərbaycanlılarını ölkəmizin, xalqımızın, millətimizin daha da tərəqqisi uğrunda həmrəy olmağa çağırır. 2001-ci il noyabrın 9-10-da Bakıda keçirilmiş dünya azərbaycanlılarının İ qurultayında söylədiyi nitqində Heydər Əliyev bir sərkərdə kimi, azərbaycanlılıq ideyasını bayraq timsalında yüksəyə qaldıraraq xalqı düşmən təcavüzündən xilas olmaq uğrunda, artıq 10 illiyini bayram etdiyimiz müstəqil dövlətimizin daha da möhkəmləndirilməsi və vətənimizin tərəqqisi uğrunda mübarizəyə səfərbər edir. Bu çağırışda xalqımızın xoşbəxt gələcəyinə dərin inam vardır. Müstəqil dövlətimizin xoşbəxt və firavan gələcəyinin təminatı isə müasir "Azərbaycanın böyük təbii sərvətləri, əlverişli coğrafi-strateji mövqeyi, güclü iqtisadi, intellektual potensialı və azərbaycanlıların yüksək mədəni səviyyəsi" 13 ilə bağlıdır.

Yüz il bundan qabaq isə bu səviyyə yox idi. Yüz il bundan qabaq əsarət və ətalət yükü o qədər ağır idi ki, M.Ə.Sabirin dediyi kimi "bizi əsr dindirirdi, biz isə dinməyirdik", əcnəbi seyrə balonlarda çıxırdı, biz isə hələ avtomobil minməyirdik", xalqı "tək-tək oyanan" yuxudan oyanmağa çağırsa da, çoxları "millətin düşmənlərə möhtac olmasını", "yatanların hələ də yatmasını" istəyir, "tək-tək ayılanların" qorxusundan hələ bir "haqqı dada" çağırırdı. Xalqı bu ağır vəziyyətdən qurtarmaq üçün həqiqətən, Cəlil Məmmədquluzadənin dediyi kimi, "M.Ə.Sabirin özünü "Molla Nəsrəddin meydanına ataraq nərilti və gurultu" qoparması lazım idi.

M.Ə.Sabirin həyatda görmək istədiyi həmrəylik nümunəsini xalqımız hal-hazırda göstərir. Ermənilərin indiki zorakılığına məruz qalmış, özlərinin ata-baba yurdlarından didərgin düşmüş olan 1 milyon nəfər azərbaycanlı vətəndaşları ölkəmizin müxtəlif yerlərində dövlətimizin himayəsində, xalqımızın qardaşlıq qayğısı şəraitində yaşayır və müdrik Prezidentimiz H.Əliyevin ardıcıl və uzaqgörən daxili və xarici siyasətinə dərin inamla yanaşaraq, torpaqlarımızın düşmən tapdağından azad edilməsi naminə çalışaraq bu yolda böyük iradə və əzmkarlıq nümayiş etdirir. Bu iradə və əzmkarlıq xalqımıza öz haqq işi uğrunda mübarizədə qalib gəlməyə kömək edəcək. Bu qələbə isə böyük şairimiz M.Ə.Sabirin vəfatından 90 il keçdiyi və anadan olmasının 140 ilinin tamam olduğu bir dövrdə, xalqını ədavətdən, təfriqədən və ixtilafdan uzaq görmək istəyən, ona səfalı həyat arzu edən bu mütəfəkkirin ruhunun şad olması demək olar. Onun məramı belə bir səfalı həyat idi və bu məram indi də dünyada durur, uğrunda mübarizə gedir.

1. təsvirçi
2. ölməz istedad
3.dərdini
4. mahir həkim
5. dözülməz
6. A.Zamanov. Müasirləri Sabir haqqında. Bakı, 1962. səh.: 64-66.
7. M.Ə.Sabir. “Hophopnamə”. Bakı, 1992. səh.: 416
8. M.Ə.Sabir. “Hophopnamə”. Bakı, 1992. səh.: 91
9. vəfat
10. itaət
11. Yenə orada, səh. 91.
12. Z.Bünyadov. “Azərbaycan Atabəylər Dövləti” (rus dilində), Bakı, 1978, səh. 9.
13. Z.Bünyadov. “Azərbaycan Atabəylər Dövləti” (rus dilində), Bakı, 1978, səh. 9.

posted by Mehran Baharlı @ 10:23 PM 0 comments

Molla Nəsrəddin jurnalı

aprel 1906-cı il

Azərbaycanın ilk satirik jurnalı olan "Molla Nəsrəddin"in birinci sayı bu gün Tiflisdə çapdan çıxıb. 1906-18-ci illərdə Tiflisdə, 1921-ci ildə Təbrizdə, 1922-31-ci illərdə Bakıda nəşr edilib. Redaktoru və müəllifi Cəlil Məmmədquluzadə olub. 25 il ərzində 748 nömrəsi (340-ı Tiflisdə, 8-i Təbrizdə, 400-ü Bakıda) çıxıb. "Molla Nəsrəddin" Azərbaycan xalqının mütərəqqi qüvvələrini, demokratik düşüncəli insanlarını öz ətrafında toplaya bilib.

Jurnalda Ö.F.Nemanzadə, M.Ə.Sabir, Ə.Haqverdiyev, Ə.Nəzmi, Ə.Qəmküsar, M.S.Ordubadi, M.Möcüz və başqa şair, yazıçı və jurnalistlər, o cümlədən, O.Şmerlinq, İ.Rotter, Ə.Əzimzadə kimi rəssamlar fəaliyyət göstərirdilər.

Toplama və transliterasiya əsasında Azərbaycan klassiklərinin əsərləri, dövri mətbuat nümunələri nəşrə hazırlanıb çap edilmişdir. M.Füzulinin 6 cildliyi, S.Vurğunun 5 cildliyi, 10 cildlik "Molla Nəsrəddin" jurnalının 1-ci cildi, "Əkinçi" qəzeti nəşr olunmuş, "Füyuzat" jurnalı, "Tərcüman" qəzeti transliterasiya edilib nəşrə hazırlanmışdır.

posted by Mehran Baharlı @ 10:20 PM 0 comments

هاردا موسلمان گؤروره م٬ قورخورام

posted by Mehran Baharlı @ 10:19 PM 0 comments

فخرييه- Fəxriyyə

posted by Mehran Baharlı @ 10:18 PM 0 comments

ميرزا علي اکبر صابر

posted by Mehran Baharlı @ 10:14 PM 0 comments