ميرزه علي‌اكبر صابيرين بير شئعري و نظيره‌لر :
رضا همراز
دوست - دوشمنين ائعتيرافي ايله ميرزه علي‌اكبر طاهيرزاده (شاماخيلي صابير) تورك‌لرين ان بؤيوك و ساتيريك شاعيرلريندندير. صايبرين امكداشي بؤيوك ادبيياتچي عابباس صححتين دئدييينه رغمن «صابيرين بئش ايل موددتينده كي اثرلري 1911-1906 بير قوشوندان آرتيق مشروطه اينقيلابينا خيدمت ائتدي».(1) بو سؤزو يالنيز صححت يوخ بلكه دؤورونون شاعير و يازيچي‌لاري دا ايسته‌ر - ايسته‌مز دئميشلر. شرقين ان تانينميش ژورناليستي جليل محممد قولوزاده‌نين «آدي گلنده ايسته‌ر- ايسته‌مز موللا نصرالدين ايله گلير و موللا نصرالدين آدي گلنده صابرين ده آياغي بو مئيدانا چكيلير. اؤتن عصرين نابيغه‌سي كيمي تانينان ميرزه علي‌اكبر صابير ائله همين قزئت‌دن باش قالديران شاعيرلرين ان پارلاميشي و تانينميشي اولموشدور. جليل محممد قولوزاده اونو ياخشي تاپميشدي و فيكريميزجه اونون بوتون گؤردويو ايش بير طرفده و صابيرين ده يئتيرمه‌سي بير طرفده» (2) يازديقلارا اساس موللا نصرالدينين ان بؤيوك مووففقييت‌لرينين يا خود بيرينجيسي صابيرين اورادا ايشتيراك ائتمه‌سي ايدي. صابير شئعرلرينى باشقا قزئت و ژورناللاراوئرسه ايدي ده آنجاق، بير چوخ شئعرلرين ائله موللا نصرالدين ده اوخوجولارينين الينه چاتديراردي. اونون شئعرلرينين بير سيراسينا نظيره‌لر قوشولموش و رنگ به رنگ ايمضالارلا موللانصرالدينده جاواب وئريليب، قارشي‌لانميش‌دير.
صابيرين دونيا گؤروشونه ماليك اولدوغو سبب اولموشدور شئعرلرينه تئز-تئز يئر آچسين‌لار. تاريخين شهادتينه گؤره بئله ده اولموشدور. بيز بورادا اونون ان تانينميش شئعري اولان،
«ميللت نئجه تاراج اولور اولسون٬ نه ايشم وار
دوشمن‌لره مؤحتاج اولور اولسون٬ نه ايشم وار»
شئعري باره‌ده دانيشماق ايسته‌ييريك. همين شئعر قوشولوب چاپ اولدوقدا، توپ كيمي سس‌له‌نيب ديللر ازبري اولدو و چوخ چكمه‌دن بير سيرا دؤورون بؤيوك كيچيك شاعيرلري آلقيشلانيب بير نئچه نظيره‌يه ماليك اولدو. بو نظيره‌لرين بير سيراسي صابير دؤورونده اولسا دا، آنجاق داها سونرالار يئنه دوام تاپدي و شئعرين يوكسك سويييه‌ده اولدوغون بيلديردي. همين شئعرين نظيره‌لريندن حكمت روزنامه سينده ميرزه مئهدي خانين چئويرمه‌سي ايله درج اولدو. او شئعرين ترجومه‌سي بئله ايدي.
اگر رفت ايران به من چه به من چه
اگر گشت ويران به من چه به من چه
اگر رفت پامير فراغانه با هم
بلاد بدخشان به من چه به من چه... (3)
همين شئعر داها سونرالار صابيرين بير چوخ شئعرلرينين ديلمانجي يا ترجومه‌چيسي اولان قزوين‌لي نسيم شمال‌يندن باشقا شئعرلري كيمي آلقيشلاندي. بير سيرا نظيره‌لره گؤره اونون شئعري نظيره يوخ بلكه ترجومه ايدي.
هر جور كه ملت شده تاراج به من چه
يا آن كه به دشمن شده محتاج به من چه
من سيرم و با هيچ كسي كار ندارم
دنياي گرسنه بدهد باج به من چه
بگذار بخوابند نزن جيغ و نكش داد
بيداري اينها نكند خاطر من شاد...(4)
داها سونرالار صابيرين سبكيندن و شعرلرينده دؤنه دؤنه فايدالانان سارابين دونني كنديندن اولان بايرامعلي عباس‌زاده (ميرزه گولزار) ايدي. او گونش ايلي 1238ده آنادان اولوب، الي ايش توتاندان جان دوداغيندان چيخانا كيمي ايشله‌ميشدير. اونون شئعرلري «ميرزه‌گولزار» «گولزار»، «حامبال» كيمي ايمضالارلا دؤورونون مطبوعاتيندا ايشيق اوزو گؤره‌رديلر. حامبالين ان چوخ سئودييي شاعيرلرين بيريسي بلكه ده بيرينجيسي صابير ايدي. او صابيرين شئعرلرين سئوه-سئوه اوخويوب و يئري گلميش‌كن اونلارا نظيره‌لرده يازاردي كي، بيريسي ده ائله همين مقاله‌ده بحث ائتدييميز شئعره نظيره‌سيدير. ميرزه گولزار شئعرين بئله قوشموشدور:
ويران اولا گر كيشور-ى ايران به جهنم
يا مال-ى جهالت اولا هر آن به جهنم
ياخشي گزيبان كئف چكم سونيارلار ايله
گوز ياشلي قالا ائوده تكذبان به جهنم... (5)
حامبالين شئعرلرينين بير قيسمتي آذربايجانين قوزئي حيصصه‌سينده ايشيق اوزو گؤرموشلر. نه يازيق كي، بو شاعير بير عؤمور فلاكت چكديكده گونش ايلي 1305 ده ياشاييش يوكون يئره قويموش.
صابيرين فيكير و ايدئياسيندان فايدالانانلارين بيريسي ده هئريزين نيسگيللي شاعيري ميرزه محمد هجري ايدي. او 1267 ده تبريز ياخينليغيندا اولان هئريز قصبه‌سينده آنادان اولوب، همان شهرده بويا-باشا يئتيشميش و آنا يوردوندا تحصيل آپارميش‌دير. هجري 20 ياشيندا تاريخ بويلو تبريزدن اؤترو كووره‌ك چيرپيناراق تبريز دئيه، بو شهره كؤچور. او ائل قايغيسي چكن، يوردونون چتين‌ليك‌لرين آنان و ياشاييشي آجي اؤتن چاغداش شاعيرلريميزين سيرالاريندا دورور. شاعير هيجري‌نين ائليندن خاطير چيرپينان اوره‌يي اينجه و حسساس اولدوغونا گؤره يازديقلاري ايلنجه‌لي اولموشدور.
تاسسوف‌له شاعيرين شئعرلري‌ده ياشاييشي كيمي طالئع‌سيز و هله بو گونه كيمي يئكونلاشماميشدير. او گونش ايلي 1344ده هئريزده دونياسينى دييشميش و اورانين رحيمه قبريستانليغيندا تورپاغا تاپيشيريلير. آنجاق سونرالار او قبريستانين يولا دوشمه سينه گؤره جنازه‌سينى ديزه‌يه اينتيقال وئريرلر. ايندي بو شاعيرين اوست سطيرلرده دئديييميز كيمي صابيرين معروف شئعرينه نظيره‌سينى اوخوياق: (6)
سن ياخشي دولان، اؤزگه‌سي هر جور اولور اولسون
هر كس آج اولور، چيلپاق اولور، عور اولور اولسون
سن تازه ليباس ايله دولان، كوچه ده پوز وئر
يوخسول كيشي انظارده منفور اولور اولسون
سن اؤز گونونو ايسته ايشيق اؤزگه گؤزونده
دونيا ايشيغي گر شب-ى ديجور اولور اولسون
ييغ وارليلاري باشيوا، قور مجلس-ى عشرت
تار-و قاوال-و موطريب-و طنبور اولور اولسون
دم خانه يه يول وئرمه (اگر) الده وارين وار
يوخسول قولاغي كار، گؤزو كور اولور اولسون
ياغلي پيلووون اوستونه قوي جوجه-يى بيريان
باس قارنيوا آبدوغو كاسيب، شور اولور اولسون
آغ بوغداني دارت دور چؤره ك ايله بير دويونجا
يوخسول خوره‌يي آرپالي بولغور اولور اولسون
بانكا تاپيشير، سانديغا قوي، جيبداني دولدور
كؤنلون پول ايله ايندي كي مسرور اولور اولسون
قورخما ياريم آرشين كيمي كسگين پيچاغين وار
خالقين درىسين سوي، نه قده ر زور اولور اولسون
ائحسان قازانين آس، قوناغين وارلىلار اولسون
اوغلان، ابوي، هر جوره مغفور اولور اولسون
هر نه كي اكيبسن، اونو آخير بيچه‌جك سن
سؤزلر كي دئديم هر بيري منظور اولور اولسون
«هيجري» دوزوسن سؤزلريوي ريشته-يى نظمه
قورخوتما مني، ميغميغا زنبور اولور اولسون
داها سونرالار موللا نصرالددينين طرز و اوسلوبوندا نشر اولان «عنكبوت» قزئتينده «شكم گنده» ايمضاسي ايله 12 بندده صابيرين شئعري آلقيشلانميش‌دير.
ملت اگر بدشمن محتاج شد بمن چه
بر وناك جهالت آماج شد بمن چه
چون هست در دل من عشق جلال و ثروت
بگذار تا كه خسبد ملت به مهد غفلت
اي ساقي نهاني اكنون كه هست خلوت
پيش من آر باده در ساز بزم عشرت
ملت اگر بدشمن محتاج شد بمن چه
بر ناوك جهالت آماج شد بمن چه...(7)
همين عنكبوت كي ميرزه باقر نطاق اونو ياياردي دئمك موللا نصرالددينين بو تايدا داوامچيلاريندان.(8) كي، بيز باشقا بير يئرده اونا دايير سؤز- صؤحبت آچميشيق.
سون شاعير كي، بو مقاله‌ده دانيشاجاغيق برزگر تخللوص‌لو، خوليائىدير كي، هله ده آدي بيز ايله تانيش دئييل‌دير. خوليائي ده صابيرين معروف شئعرينى اوخويوب ماراقلانديقدا فارسجا بئله يازير:
جوانان در خيابان دسته، دسته
به خود زيور ز سر تا پاي بسته
زعشق ماهرويان زار و خسته
شتابان اين ور و آن ور بمن چه
وطن ويرانه شد يكسر به من چه
هزاران دختر از فقر و فلاكت
بسوزد زآتش ننگ و سفالت
همه وجدان و ناموس و شرافت
فرو شد بهر سيم و زر بمن چه
وطن ويرانه شد يكسر به من چه... (9)
بئله‌ليك دوشونمك اولور كي، خالق كوتله‌لرينه دئييلن شئعرلر هئچ واخت كؤهنه‌لمه ييب و اوخوجوسو گونو گوندن آرتار.
يازىميزين سونوندا معروف موللا نصرالددينين سيجيلليسي‌ني تانيماق گومان كي يئرسيز اولمايا. «موللانصرالددين ژورنالي هفته‌ليك شكيللي درگي ايدي و شكيللري عومومييت‌له د‌رين ايجتيماعي و ساتيريك اولاردي. موللانصرالددين 1906نجي ايلده تيفليسده، 1921 ينجي ايلده تبريزده و 1922 ينجي ايلده باكيدا نشر اولموشدور. 25 ايل سوره‌سينده موللانصرالددينين 748 نومره‌سي يايينلانميشدير. 340 نومره‌سي تيفليسده، 8 نومره‌سي تبريزده و 40 نومره‌سي ايله باكيدا»(10)
قايناقلار:
1- ميرزه علي‌اكبر صابيرين ياراديجيليغي و ياشاييشي ماهرخ جوانشير، آواي اردبيلين آيليق اؤزل ساييسي اولان «آي»صحيفه‌لري، نومره 1، 24 مهر 80
2- جليل محمد قولوزاده‌نين تدبيري و ذكاسي، رضا همراز، شمس تبريز، نومره 110، 24 مرداد 80
3- تاثير مكتب ملانصرالدين بر مطبوعات ايران، دكتر حسن جوادي، شمس تبريز، 31 مرداد 80
4- جوادي، همان
5- مهد آزادي، آذري صحيفه‌سي
6- سهند هفته‌لييي، تهران دوكتور صديق. بو قايناقدان علاوه تبريزي عاليم‌لرينده‌ن اوستاد هريسي‌نين شفاهي معلومات‌لاريندان فايدالانميشام.
7- روزنامه عنكبوت، سال اول، 15 بهمن 1304، شماره 20، شكم كنده
8- باخ، ميرزه باقر نطاق، صاحب و نگارنده روزنامه عنكبوت، رضا همراز، آدينه، 16 اسفند 79
9- عنكبوت، سال دوم، شماره 5-32، بهمن 1305، باز به من چه
10- ملا نصرالدين تورك ادبياتيندا، رحمتلي پروفسور محمدتقي زهتابي، شمس تبريز، نومره 86، 21 آذر 79
0 Comments:
Post a Comment
<< Home